پیشینه ؛ اختراع فن چاپ از کجا آمده است و آشنایی ایرانیان با چاپ پیش از اسلام چگونه بود ؟

اختراع فن چاپ درحقيقت به قرن ها قبل از گوتنبرگ، كه نامش به عنوان مخترع چاپ در تاريخ به ثبت رسيده است، برمي گردد. آسوريان چند هزار سال قبل از ميلاد بر خشت هايي از گل‌رس مهر مي‌زدند. استعمال حروف قابل انتقال نيز ميان سال‌ها ي 1051 و 1058 در چين آغاز شد. مخترع اين حروف فردي به نام پي‌شنگ بود و حروف هم از گل‌رس ساخته مي‌شد. حروف دستي و حروف قلعي كه پس از آنها به كارآمد، هيچ يك رواجي نيافت، بر عكس حروف چوبي متداول شد. تا اين‌كه در سال 1440، گوتنبرگ ظاهرا بدون اطلاع از كار چيني‌ها، حروف قابل انتقال را اختراع كرد و براي هر يك از حروف الفبا يك حرف جداگانه به كار برد.حروف متحرك را چيني‌ها اختراع كردند، ولي گوتنبرگ كه حرفه اش زرگري بود، آلياژ مناسب براي ريخته گري حروف را از سرب و آنتي موآن به دست آورد و سپس نسبت هر يك از اين دو فلز را به گونه اي انتخاب كرد كه حروف بيش از حد سخت و نرم نباشند. وي براي مركب چاپ هم فرمول مناسبي يافت و خلاصه با رفع موانع و حل مشكلات عمل چاپ را ميسر و اجرايي كرد. تقريبا 20 سال پس از نخستين تلاش ها ي گوتنبرگ در امر چاپ ،اين صنعت با استفاده از سطوح برجسته در ونيز، فلورانس، پاريس و ليون در حدي مختصر و محدود رواج يافت. اما دستگاه چاپ گوتنبرگ، به علت هزينه ها ي بسيار زياد فقط براي ثروتمندان قابل دسترسي بود و به همين دليل تا مدت ها ي طولاني استقبال چنداني از آن نشد. 300 سال پس از اختراع دستگاه چاپ گوتنبرگ، نمايشنامه نويسي آلماني به نام آلوئيس زنه فلدر، چاپ سنگي يا ليتو گرافي را درسال 1796 ميلادي اختراع كرد.هر سنگي كه متن يا تصوير با اين روش روي آن نقش مي بست ، براي چاپ حدود 750 نسخه عملكرد مطلوب داشت و پس از آن نقش روي سنگ قابل چاپ نبود. اگر چه درباره شروع چاپ سنگي در ایران روايات متعددي وجود دارد، به نظر مي رسد چاپ سنگي را براي نخستين بار ميرزا صالح شيرازي در تبريز راه اندازي كرد.ميرزا صالح كه از سوي دولت ايران براي فراگيري هنرهاي جديد به اروپا رفته بود، در بازگشت يك دستگاه چاپ سنگي با خود به تبريز آورد كه آن را در سال 1250 قمري راه انداخت. چاپخانه سنگي طي مدت كوتاهي در تهران و بعد اصفهان و سپس ساير شهرهاي ايران تاسيس شد و بيش از 50 سال تنها روش چاپ در ايران بود و تا اواخر دوره قاجار ، هر چه در ايران چاپ مي شد، به روش چاپ سنگي بود. البته هشت سال قبل از ورود چاپ سنگي به ايران چاپ سربي نيز راه اندازي شده بود، ولي به علت هزينه و زحمت زياد آن ، پس از ورود چاپ سنگي ، كنار گذاشته شد و بعدها در اواخر دوره قاجار دوباره حروف سربي و استفاده از آن رايج گرديد. طريقه چاپ سربي روش نسبتا ساده اي بود : كاغذ روي صفحه اي متشكل از حروف برجسته سربي و آغشته به مركب فشرده مي شد و بر اثر فشار، حروف بر صفحه كاغذ نقش مي بست. حروفچيني روزنامه نيز نخست به صورت دستي انجام مي گرفت، ولي بعدها اين كار با دستگاه ها يي كه معمول ترين آنها «لاينو تايپ» بود، صورت پذيرفت. دستگاه حروفچيني خودكاري لاينوتايپ در سال 1886 ميلادي ساخته شد. و بدين ترتيب سرعت چاپ به تدريج افزایش يافت. پيشرفت فناوري كم كم باعث شد دستگاه حروفچيني سربي از دور خارج شود و جاي خود را به دستگاه الكترونيكي بدهد.

تاثیر گوتنبرگ در صنعت چاپ و نشر اروپا

یوهانس گوتبرگ ، زرگر آلمانی و اولین مخترع ماشین چاپ و صنعت چاپ در اروپا بود.از یوهانس گوتبرگ اغلب به عنوان مخترع صنعت چاپ یاد می‌شود.اما آنچه را که او انجام داد ابداع اولین روش استفاده از حروف چاپی قابل جابجایی و ماشین چاپ بود.که این امکان را فراهم می‌آورد تا بتوان مطالب نوشته‌شدهٔ گوناگون را با سرعت و دقت به چاپ رساند.البته این صنعت ۴۰۰ سال قبل از او توسط یک بازرگان چینی به نام بی شنگ استفاده می‌شد و حدود ۲۰۰ سال قبل نیز در کره مورد استفاده قرار می‌گرفت.مهم‌ترین اثر یوهانس گوتبرگ انجیل گوتنبرگ یا انجیل ۴۲ سطری است،که از لحاظ زیبایی خطی و کیفیت صنعتی آن در زمان خودش انجیلی بی‌نظیر بود.یوهانس در خانواده اشراف زاده ها متولد شد.یوهانس سه سال در روستا زندگی کرد و در 16 سالگی به شهر برگشت.پدر یوهانس در شورای شهر کار می کرد ولی ادامه کار خود را در ضرابخانه ادامه داد.یوهانس با پدرش کار میکرد و به کار با فلز آشنا بود.تا اینکه پدرش را در سال 1419 از دست دادو به تحصیل در دانشگاه ادامه داد ولی او هم مثل همه مردم اروپا بعد ها که دوره نوزایی و رنسانس نام گرفت تشنه دانش بودو فشار های سیاسی به نجیب زادگان بسیار بالا گرفت و یو هانس بار  دگیرشهر خود را استراسبورگ تغیر داد.یوهانس از آن به بعد روی ماشین چاپ تحقیقات خود را آغاز کردو در سال 1455 یوهانس 57 ساله بود و اینکه تقریبا نصف کتاب مقدس را به صورت چاپ آماده کرد.یوهانس هم در سال های آخر عمرش تاسیس کردو از نو کار ساخت آن را انجام داد و سرانجام یوهانس گوتنبرگ پدر صنعت چاپ و مخترع ماشین چاپ در سال 1468 ماینز آلمان در گذشت.

منشا پیدایش واژه چاپ ؛ چاپ چیست؟

واژ‌هٔ چاپ و صورت قدیمی‌تر آن «چهاپ» را برگرفته از واژ‌هٔ مغولی چاو دانسته‌اند که به معنای «فشردن سطحی بر سطح دیگر» است. چاپ در لغت به‌معنای نقش، اثر، مُهر و نشان آمده است و در متون مختلف کلمات طبع، باسمه، و تافت به‌عنوان مترادف آن به‌کار رفته است. چاپ در اصطلاح، به عمل، فن، و صنعت تکثیر صورت و نقش‌های دوبعدی مانند حروف، ارقام، خط‌ها، تصویرها، و… به‌وسیلهٔ انداختن اثر این نقش‌ها بر کاغذ، پارچه، یا مواد دیگر، به‌ویژه چاپ مواد خواندنی، با تصویر یا بدون تصویر بر روی کاغذ گفته می‌شود. چاپ بر روی کاغذ شناخته شده‌ترین کار چاپی است.امروزه با پیشرفت تکنیک‌های چاپ این عمل روی مواد سلولزی، نایلونی، پارچه ای، چرمی، مواد شیمیای، فلزی، شیشه‌ای با اشکال صاف یا ناهموار، مقعر یا محدب و … صورت می‌گیرد.

چاپخانه چه جایی است؟

چاپخانه در لغت به‌معنای محل چاپ کردن. چاپخانه مؤسسه یا کارگاهی است که از عهد‌هٔ انجام کارهای چاپی بر روی کاغذ و سایر اشیا از طریق انواع چاپ برآید و به تعبیری دیگر، محلی است که چاپ کتاب، نشریات، و مانند آن در آنجا انجام می‌گیرد. امروزه، چاپ به عنوان یک فرآیند انبوه صنعتی در نظر گرفته می شود که بخش اساسی صنعت نشر و بخش مهمی از فعالیت‌های اداری و حکومتی را شامل می‌شود. نخستین چاپخانه‌ایران، در دوران صفویان شروع به کار کرد. در این چاپخانه که در جلفای اصفهان قرار داشت، کشیش‌های ارمنی، دعا و متون مسیحی خود را چاپ می‌کردند. در دوران حکومت نادرشاه افشار، مطالب به دو زبان لاتین و عربی چاپ می‌شدند.

رونق صنعت چاپ در ایران

رونق جدی صنعت چاپ در ایران، به دوران قاجار و ولیعهدی عباس میرزای نایب‌السلطنه برمی‌گردد. عباس میرزا به پیشرفت‌های نظامی و سیاسی علاقه زیادی داشت. درنتیجه به اهمیت وجود چاپخانه پی برد. با پیگیری‌های عباس میرزا، چاپخانه‌ای بزرگ در ایران تأسیس شد تا در زمینه نشر روزنامه و کتاب‌های علمی فعالیت کند. این چاپخانه، در سال ۱۲۳۳ به‌ دست‌ آقا زین‌العابدین‌ تبریزی‌ ساخته شد. نخستین چاپخانه‌ای بود که در ایران و به زبان فارسی، کتاب چاپ می‌کرد. همچنین در اولین کتاب فارسی چاپ‌شده، «فتح‌نامه» نام داشت که توسط میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام فراهانی و در سال ۱۲۳۴ چاپ و منتشر شد. بعدازآن، کتاب‌ها در زمینه‌هایی چون تاریخی، دینی، ادبی و اجتماعی چاپ می‌شد.۷ سال بعد از تأسیس چاپخانه تبریز، فتحعلی شاه میرزا زین‌العابدین را به تهران احضار کرده و او را مأمور تأسیس چاپخانه و چاپ کتاب در تهران کرد.

با توجه به مقاله بالا برای دریافت خدمات چاپی و اطلاعات بیشتر شما می توانید با شماره های درج شده در سایت تماس حاصل فرمایید.